მსოფლიო მართლმადიდებლობაში დღევანდელი საეკლესიო ბიპოლარიზაცია გამოხატული პრობერძნულ (პროკონსტანტინოპოლურ) და პრორუსულ (პრომოსკოვურ) განწყობებსა და მიმართულებებში მომდინარეობს შემდეგი გარემოებებიდან: პრობერძნული – ესაა ტრადიციული და ისტორიულად ჩამოყალიბებული ვექტორი მარლმადიდებლურ სივრცეში, რომელიც ჯერ კიდევ მე-5 საუკუნეში ქართველთა დიდმა მეფემ, წმ. ვახტანგ გორგასალმა სიკვდილისწინა სიტყვებში გვიანდერძა ქართველებს: “არა განეშოროთ სიყვარულსა ბერძენთასა”. ანუ ქართველთა სამუდამო პოლიტიკური და რელიგიური პარადიგმის ვექტორი მიმარული უნდა ყოფილიყო ბიზანტიისკენ/კონსტანტინოპოლისკენ.
მართლაც, მთელი ჩვენი ისტორია, კულტურა და ტრადიცია შუა საუკუნეებში არ ღალატობდა ამ გზას, და ბიზანტია რჩებოდა საქართველოს და ქართველი ხალხის მთავარ კულტურულ და რელგიურ პარტნიორად, გნებავთ მკვებავად. თვით ბიზანტია-საქართველოს ომის პერიოდშიც კი (ბასილი ბულგართმუსვრელისა და გიორგი პირველის ომები), საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი მელქისედეკ პირველი ბიზანტიის იმპერატორთა უხვ და მდიდარ შეწირულობას სწირავს ხელახლა აგებულ სვეტიცხოველს. ექვთიმე და გიორგი მთაწმინდელები კი ქართული საეკლესიო ცხოვრების სრულ ბიზანტინიზაციას ახდენენ (კონსტანტინოპოლის ლიტურგიკული წესების გადმოტანა საქართველოს ეკლესიაში). მე-15 საუკუნეში ბიზანტიის ბერძნული იმპერიის დაცემის მიუხედავად საქართველო კონსტანტინოპილის და აღმოსავლეთის სხვა ბერძნული საპატრიარქოებისადმი უმჭიდროეს კავშირს ინარჩუნებდა, მთელს საქართველოში ქართველ მეფე-მთავართა წყალობით მრავალად ფუძნდება ბერძნულ საპატრიარქოთა და მონასტერთა მეტოქიონები (იერუსალიმის, სინაის, ათონის, კიკოსის). მე-18 საუკუნიდან ქართველთა პოლიტიკური და რელიგიური ვექტორი გაძლიერებული ახალი მსოფლიო ძალის, რუსეთისკენ მიიმართა, საბოლოო ტრაგიკული შედეგები კი საკმაოდ ცნობილია და აქ აღარ მოვყვები. 21-ე საუკუნეში მსოფლიო პოლიტიკური ცვლილებების წყალობით კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო კვლავ გაძლიერდა და თავის პირვანდელ ძალასა და გავლენას იბრუნებს. მან ეს უკრაინის საკითხით დაადატურა და დაამტკიცა. რუსეთის ეკლესია, რომელიც დაარსებულია კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს მიერ და საუკუნეების მანძილზე კონსტანტინოპოლის სამიტროპოლიტოს წარმოადგენდა, 1589 წელს კონსტანტინოპოლის მიერ მიენიჭა ავტოკეფალია და საპატრიარქო სტატუსი, შეიძლება შეფასდეს როგორც კონსტანტინოპოლის უმცროსი სულიერი შვილი და წარმონქმნი. დღეს ეს ავიწყდება გაზულუქებულ რუს საერო და სასულიერო მოღვაწეებს და თავიანთი დედა-ეკლესიის ურჩობით და მასზე გაბატონების ამბიციებით შეპყრობილნი მსოფლიო მართლმადიდებლობის მართვის გეგმებს ქმნიან კარგა ხანია, თუმც უკრაინის ავტოკეფალიის საკითხმა მათი ეს ოცნებები მიწაზე დაანარცხა.
დღეს რუსეთი ღიად ცდილობს მართლმადიდებლობის გაყოფას ორად: მისი გავლენის სფერო და კონსტანტატინოპოლის მხარე, დღეს ყოველ ავტოკეფალურ ეკლესიას ამ არჩევანის წინაშე უწევს ყოფნა, მესამე არჩევანი უბრალოდ არ არსებობს. დღევანდელი ქართველი პრორუსი, ანტიბერძნული მიმართულების პირები არამხოლოდ არღვევენ მირიანის და ვახტანგ გორგასლის მიერ საფუძველდადებულ რელიგიურ და კულტუროლოგიურ პარადიგმას, არამედ რუსულ პოლიტიკურ-საეკლესიო ძალას და გავლენას დამონებულები კერპთაყვნისცემლობაში ვარდებიან, რადგან დღეს მოსკოვის საპატრიარო სხვა არაფერია, თუ არ მამონას კერპი – ზღვა ფინანსური და პოლიტიკური რესურსები, და მათზე დამონებულ-დახარბებულებს ავიწყდებათ მართლმადიდებლობის კანონიკური ტრადიცია და საეკლესიო ისტორია. ისტორიული და კანონიკური კუთხით მოსკოვის საპატრიარქო არაფერს წარმოადგენს მართლმადიდებლობის ოც საუკუნოვან ისტორიაში, ის კონსტანტინოპოლის მიერ გვიან წარმოქნილი, საეკლესიო ისტორიისთვის ახალი საეკლესიო ერთეულია, რომლის არსებობა ოთხ საუკუნეს ძლივს აღემატება. იგი შეუძლებელია ორიათასწლოვანი მართლმადიდებლობის ცენტრი გახდეს, ის იყო და არის მართლმადიდებლობის ახალი და პერიფერიული წევრი, რომელსაც იმის მიუხედავად რომ აქვს დიდი მატერიალური და პოლიტიკური რესურსები, კანონიკური კუთხით უწარსულო და უსაფუძვლოა, ის კონსტანტინოპოლის უმცროსი შვილია, კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს მიერ შექმნილი და დაარსებული, შეუძლებელია შვილი მშობლის ბატონად და მასწავლებლად იქცეს, მას მართებს თავისი მშობელი ეკლესიის მორჩილება.
დღეს მოსკოვის საპატრიარქო თავის დედა ეკლესიას, კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს “პაპისტურ ეკლესიოლოგია”-ში ადანაშაულებს, ანუ იმაში რომ კონსტანტინოპოლის საყდარს სურს, ისე მართავდეს მთელს მართლმადიდებლობას, როგორც რომის საყდარი მთელ კათოლიკურ სამყაროს მართავს დიდი სქიზმის შემდგომ. მაგრამ, უნდა გვახსოვდეს, რომ რომის პრიმატი (პირველობა) და ადმინისტრაციული უპირატესობა მსოფლიო ეკლესიაში, იმ გაგებით, როგორც ეს იყო პირველ ათასწლეულში და იგივე სტატუსი აღმოსავლეთის ეკლესიაში (ეს ტერმინი გულისხმობს აღმოსავლეთი ევროპის, აღმ. აფრიკის და აზიის ქრისტიანულ ეკლესიებს- ანუ აღმ. რომის/ბიზანტიის იმპერიის და ეკლესიის სფეროები ისტორიულად) კონსტანტინოპოლის საყდარს, თავად მსოფლიო კრებებმა მიანიჭეს, ეს საჭიროება მდგომარეობდა მსოფლიო ეკლესიის ერთიანობის დასაცავად, ეკლესიათა დაპირისპირებების და უთანხმოებების აღმოსახვრელად. ის, რაც ახლა მოსკოვის ამბიციების წყლობით დაქსაქსულ და ბიპოლარიზებულ მართლმადიდებლობაში დიდ პრობლემად წარმოჩინდა და მართლმადიდებლობას გახლეჩვით ემუქრება. კონსტანტინოპოლის პირველობა და სააპელაციო უფლებები ავტოკეფალურ ეკლესიათა უფლებებს კი არ უქმნის საფრთხეს, არამედ ერთი, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო მსოფლიო ეკლესიის ერთიანობის გარანტი და საფუძველია. პირველი ათასწლეულის ეკლესიაში (და მეორე ათასწლეულშიც, მე-18 საუკუნემდე, ვიდრე რუსეთი გაძლიერდებოდა) არ არსებობდა ეს გამყოფი კედლები ადგილობრივ ეკლესიათა შორის, რასაც დღეს ვხედავთ. მაგ. მე-17 საუკუნეში თვით რუსეთის პატრიარქის ნიკონის გასამართლება რუსეთის მეფემ და მისმა მომხრე საეკლესიო პირებმა დამოუკიდებლად ვერ გაბედეს და აღმოსავლეთის პატრიარქები მიიწვიეს მოკოვში და პანმართლმადიდებლური კრება გამართეს, რომელმაც განაყენა პატრიარქობიდან ნიკონი. ანუ მართლმადიდებელი ეკლესიის კათოლიკეობის (საყოველთაობის) და ერთიანობის ცნობიერება ჯერ კიდევ მყარი იყო მე-17 საუკუნეში.
პირველ ათასწლეულში არამხოლოდ მსოფლიო კრებები იმართებოდა, არამედ სხვა საერთო საეკლესიო კრებებიც მრავლად იყო, სადაც სხვადასხვა საპატრიარქოები ერთობლივი კრებებით წყვეტდნენ სხვადასხვა საკითხებს, მათ შორის რომელიმე კონკრეტული საპატრიარქოს შიდა პრობლემებს. რატომ ხრებოდა ასე?! იმიტომ, რომ ერთ ეკლესიობის (ერთი მსოფლიო ეკლესია “ერთი წმინდა კათოლიკე სამოციქულო ეკლესია”) განცდა უფრო მკვეთრი იყო და არ იყო ნაციონალისტური და ავტოკეფალისტური ვიწრო ნაჭუჭში ჩაკეტილი ეთნოფილეტიტური საეკლესიო “თვითკმარობა”, როგორც ეს დღეს ხდება. დღეს გვავიწყდება ის, რომ საქართველოს ეკლესია არ შეიძლება იყოს დამოუკიდებელი ამ სიტყვის ზუსტი გაგებით, რადგან თუ დამოუკიდებელია, როგორღაა ერთი წმინდა კათოლიკე სამოციქულო ეკლესიის წევრი?! ეს ეწინააღმდეგება მართლმადიდებლურ მრწამსს. ავტოკეფალია არაა დამოუკიდებლობა, ავტოკეფალია ესაა თვითმართველობა კონკრეტული ტერიტორიის მართლმადიდბელი ეკლესიის , რომელიც საყოვლთაო ეკლესიის ნაწილია. უნდა გვახსოვდეს, რომ საერთო საეკლესიოსიო კრებები, (იგივე მსოფლიო და პანმართლმადიდებლური კრებები) ადგილობრივ კრებაზე (სინოდზე) მაღლმა მდგომი ინსტანციაა. ადგილობრივი ეკლესიის განკერძოება და საკუთარ ნაჭუჭში ჩაკეტვა, ესაა ეთნოფილეტისტური ერესი, რომელიც ქრისტეს ერთიან ეკლესიას ყოფს და ასახიჩრებს. საეკლესიო იზალაციონალიზმი ავტოკეფალური ეკლესიისა, ესაა საეკლესიო სეპარატიზმი და დოგმატური გაუკუღმერთება, რომელსაც სჭირდება დიდი სულიერი მკუნალობა.
დეკანოზი ილია ჭიღლაძე
